Pesmu je napisao Vasko Popa (krsno ime Vaslie Popa), jedan je od najpoznatijih srpskih pesnika. „Manasija“ pripada lirskim rodoljubivim pesmama koje se nalaze u ciklusu pesama koji nosi naziv „Hodočašća“.
Analiza pesme
Lirski subjekat kroz čitavu zbirku prelazi put od Hilandara do Sent Andreje, od najjužnije do najsevernije tačke prostiranja srpskog naroda. Manastiri predstavljaju simbol večnog trajanja i u njima se ogleda sudbinski put srpske zemlje i srpskog naroda. Smisao pesnikovog putovanja jeste u tome da lirski subjekat dosegne samospoznaju, da zapamti sva mesta i zabeleži detalje sa putovanja kako bi sprečio da dođe do njihovog zaborava.
Hodočastiti znači koračati ka izvoru onog što je sveto, u čemu je duhovna vrednost srpske tradicije, a to su srpski manastiri: Hilandar, Manasija, Žiča, Spooćani. Vasko Popa nam u pesmama iz ciklusa želi pokazati značaj ovih manastira. Uvidevši koliko je skladna arhitektura i slikarstvo u njima želi ih sačuvati od propadanja. Manastiri su istovremeno i svedoci sudbine i trajanja srpskog naroda kroz vekove.
U manastirima i njihovoj arhitekturi Vasko Popa vidi srpsku „Uspravnu zemlju“ kako glasi i naslov zbirke kojoj pripada ciklus „Hodočašće“ i sama pesma „Manasija“. Ta srpska zemlja postoji nasuprot prolaznosti vekova , stoji čvrsto i manastiri su njeni materijalni oblici koji je simbolično predstavljaju. Pesma „Manasija“ predstavlja još jedno od hodočašća pesnika u kojem on odaje počast spomenicima istorije i kulture.
Sama zbirka „Uspravna zemlja“ bi se mogla odrediti kao poezija kulturnog pamćenja koja otkriva dublji smisao života ljudi, događaja koji su se zbivali u istoriji jednog naroda, kao i značaja građevina iz srpske prošlosti. U zbirci je obuhvaćeno deset vekova srpske kulture i potpun doživljaj srpske istorije se dobija ukoliko se zbirka čita kao celina. Lirski subjekat u ovoj zbirci jeste putnik koji plovi kroz vreme i vekove. Zbirka se sastoji od pet ciklusa: „Hodočašća“, „Savin izvor“, „Kosovo polje“, „Ćele kula“, „Povratak u Beograd“.
Manastir Manasija je zadužbina despota Stefana Lazarevića i nalazi se u okolini grada Despotovca. Nastao je nakon poraza na Kosovu i jedan je od najmonumentalnijih građevina iz tog perioda. Manastir je poznat i pod nazivom Resava jer je u njemu Konstantin Filozof osnovao čuvenu resavku prepisivačku školu, zbog čega je manastir u to vreme bio središe kulture Srba. Ratnici sa pancirima i mačevima koji su naslikani na priprati manastira podsećaju nas da je manastir bio i manastir-utvrđenje za odbranu u ratovima.
Slikarstvo koje se nalazi u okviru manastira pokazuje vidne tendencije humanizma i renesanse, posebno kroz upotrebu plave i azurne boje koja se pominje i u pesmi. Glavna crkva manastira posvećena je Svetoj Trojici, a u sklopu manastira se nalaze i brojne građevine. Čitavu tvrđavu čini jedanaest kula, od kojih je najveća ona koji zovu Despotova kula. U ratovima je stradao veliki broj fresaka i pesnik pokušava, to što je ostalo, da sačuva od zaborava.
Elementi dela
Vrsta pesme: lirska rodoljubiva pesma
Mesto radnje: Manasija (manastir)
Vreme radnje: vreme turske okupacije nad Srbijom
Tema: put od Hilandara do Sent Andreje, od najjužnije do najsevernije tačke prostiranja srpskog naroda
Ideja: ako odbacimo tradiciju i svoje korene postićemo duhovni mir
Citati
Pesma ima prstenastu kompoziciju, počinje i završava se tercinama u okviru kojih se nalazi pet distiha. U tercinama se pojavljuje lajt motiv, a to su plava i zlatna boja. Plava kao simbol neba, prostranstva i slobode, a zlatna kao simbol sunca. Plava i zlatna su osnovne boje resavskog freskopisanja sa naglašenim simboličnim kontrastom. Zlatna boja je znak duhovnog podviga, može simbolisati oreol oko glave svetaca koji nam upravo to pokazuje, kao znak čoveka kojim se on približava bogu.
„Plavo i zlatno
Poslednji prsten vidika
Poslednja jabuka sunca“
Pesnik apostrofira zografa, čoveka slikara koji u teškim vremenima oslikava u rpskom manastiru i tako svom potomstvu ostavlja svedočanstvo jednog vremena i duhovnog bogastva.
„“Zografe“
Dokle tvoj pogled dopire
Čuješ li konjicu noći
Alah il Ilalah„
Taj umetnik je ikonopisac, freskopisac i njegov poslednji vidik, vidno polje, jesu te boje kojima on oslikava istoriju. Poslednja jabuka sunca je zlatni krug, poslednji potez srednjovekovnog umetnika, njegov stvaralački trenutak u kom je on obuzet stvaralačkim zanosom. Umetnik kao da nije prisutan. Za njega je stvarno samo delo i stvaralački čin, sve ostalo je izvan njegovog opažanja.
Pesnik ga zato pita „Zografe dokle tvoj pogled dopire…“ Umetnik je na nekom drugom mestu, zagledan u svet koji stvara svojom kičicom. On čini poslednje poteze svojom čekicom. Njegov pogled usmeren je na detalje i oblike freske koju stvara. Dijalog koji lirski subjekat vodi sa zografom uvodi pesnika u trenutak stvaranja freske, u sam događaj. Predočava nam se tragedija stvaraoca freske u tom vremenu.
Tragedija se naslućuje sa vesnicima nesreće koji su oličeni u apokaliptičnoj slici noći i muslimanoskom ratnom pokliču „alah il alalah“, što znači „alah je svemoćan“. Usprkos tome zograf nastavlja da stvara svoje delo. Njegova kičica ne drhti već i dalje nastavlja da izvlači bojama istoriju koja ostaje kao svedočanstvo. Njegove boje se ne plaše i iako se približava konjica, on ne vidi ništa sem svog dela. U ovim stihovima vidimo koliko je zograf hrabar i koliko je predan svome radu. Konjica je sve bliža i sudbonosni čas i turska vojska su tu.
Pesnik se zatim ponovo obraća zografu i pita ga šta vidi na dnu noći.
„“Zografe“
Šta li vidiš na dnu noći“
Dno predstavlja kraj, završetak putanje, na dnu nema ničeg više. Na tom dnu dešavaju se poslednji trenuci zografovog života. Zografu u njegovom stvaranju prekida sila mraka i zla.
U poslednjoj tercini, zlatno i plavo se preobražavaju u zvezdu, u beskraj u oku i duši. To je zvezda u beskraju za kojom tragaju mnogi junaci književnosti, kao na primer, beskrajni plavi krug Vuka Isakoviča u romanu „Seobe“ Miloša Crnjanskog. Ideju plave zvezde Vuk ostvaruje u viziji Rusije, dok je zograf vidi u plavoj i zlatnoj mileševskoj fresci. Svetlost duše se prelila u fresku koja ostaje kao poslednji treptaj u njegovom oku, poslednje što je video na ovom svetu pre smrti.
Zograf je žrtvovao svoj život da bi u svedočanstvo ostavio svoje delo. Kroz to delo on je nastavio da živi. Lirski subjekat se potpuno prenosi u trenutak i čin stvaranja nepoznatog zografa. Tako zograf postaje simbol umetnika koji svojom umetnošću želi da prevaziđe prolaznost vremena i da kroz svoje delo nastavi da postoji.
Vasko Popa nam pesme iz čitavog ciklusa donosi bez interpunkcije i time nam ostavlja mogućnost da sami odredimo melodiju i dinamiku pesme. Osnovna funkcija ovakvog pesništva jeste da postakne čitav niz asocijacija koje u nama kao kolektivno-individualnom biću može izazvati pesma.
Biografija: Vasko Popa
Vasko Popa rođen je 29. juna 1922. godine u Grebencu, blizu Bele Crkve. Jedan je od najpoznatijih srpskih pesnika i uvršten je u listu sto najznamenitijih Srba. Pravo, kršteno ime mu je Vasile Popa.
Prema etničkom poreklu bio je Rumun. Gimnaziju je završio u Vršcu, da bi nakon toga upisao Filozofski fakultet u Beogradu. Studije je nastavio u Bukureštu i Beču. Tokom Drugog svetskog rata bio je zatvoren u Nemačkom koncentracionom logoru u Zrenjaninu, da bi se zatim vratio u Beograd i završio fakultet.
Svoje prve pesme Vasko Popa objavljuje u listovima „Književne novine“ i „Borba“. Prva zbirka pesama „Kora“ objavljena je 1953. godine i uz Miodraga Pavlovića „87 pesama“ smatra se početkom srpske posleratne moderne poezije. Zatim objavljuje „Nepočin polje“ 1956. godine, „Sporedno nebo“ 1968, „Uspravna zemlja“ 1972, „Vučja so“ 1975. godine kada su objavljene i „Kuća na sred druma“ i „Živo meso“, zbirku pesamam „Mala kutija“ 1984. godine.
Vasko Popa je radio kao urednik u izdavačkoj kući „Nolit“. Bio je jedan od najprevođenijih jugoslovenskih pesnika. Priredio je mnoge zbornike od kojih su najpoznatiji „Od zlata jabuka“, „Urnebesnik“, „Ponoćno sunce“ i drugi.
U Vršcu je 1972. godine osnovao „Književnu opštinu Vršac“ KOV i pokrenuo neobičnu biblioteku nazvanu „Slobodno lišće“. Iste godine postao je član Akademije nauka i umetnosti. Takođe, jedan je od osnivača Vojvođanske akademije nauka u Novom Sadu.
Vasko Popa je bio oženjen Jovankom Singer Popa, profesorkom Arhitektonskog fakulteta u Beogradu, rodom iz Vršca.
Umro je u Beogradu 5. januara 1991. godine. Sahranjen je u Aleji zaslužnih građana na Novom groblju u Beogradu.
Autor: J.I.